Waarom gelooft niet iedereen, als Hij almachtig is?

Laten we voor een antwoord op deze vraag beginnen bij de gevallen schepping. De 17^deeeuwse wiskundige Blaise Pascal zei dat de zondeval het enige dogma van de kerk is dat je empirisch kunt waarnemen. Kijk om je heen, durf te kijken: ‘de mens is voor de mens een wolf’ (homo homini lupus, Latijns gezegde uit 2^de eeuw v.C.). In Genesis 3 wordt dit beschreven als het gevolg van een fatale breuk tussen God en mens, als de consequentie van een alles verwoestende vervreemding van de bron van leven. En de kern van die breuk is het wantrouwen in het hart van de mens richting God. De slang fluistert Eva in dat God een jaloerse, kleinzielige God is die er niet tegen zou kunnen dat de mens ook kennis van goed en kwaad verwerft. De breuk is het wantrouwen in het hart van de mens, dat is de bron van onvrede, jaloezie, doodslag en wanhoop.

God gaat dat herstellen, dat is het vervolg van de Bijbel na Genesis 3. En nu kunnen we die vraag beantwoorden: als God echt almachtig is, waarom heeft hij het niet zo gemaakt dat iedereen in hem gelooft? Denk aan de methode van het Amerikaanse leger in Afghanistan: ze wilden (nou ja, hmm) niet met militaire overmacht hun gezag opleggen, maar de ‘hearts and minds’ van de wantrouwige bevolking winnen. Zo wil God het ook, maar dan echt. In de mens heerst wantrouwen, verzet en rebellie. Maar dat gaat Hij niet te lijf zoals de dictators van alle tijden: Stalin, Putin. Die draaien elk verzet de nek om. Met angst en ‘laarzen die dreunend stampen’ zorgde Stalin ervoor dat ‘iedereen in hem geloofde’. Maar God wil de ‘hearts and minds’ winnen. Hij wil geen kadaver gehoorzaamheid maar het herstellen van de band van liefde en vertrouwen. En daarvoor komt Hij in de persoon van Jezus. In die gestalte wil Hij zelfs tot het uiterste gaan. Ja, Hij toont zijn Almacht. Maar waar? Aan het kruis. Johannes zegt dat God juist daar zijn grootheid heeft getoond (Joh. 17: 1). Zo wil God de ‘hearts and minds’ winnen: dat wij uit berouw en liefde Hem groot maken en eren. Aan het kruis wordt duidelijk hoe God zijn almacht inzet. Hij heeft geduld en geeft zijn eigen leven, totdat eens ‘in de naam van Jezus elke knie zich zal buigen, in de hemel, op de aarde en onder de aarde.’ (Fil. 2: 10).

Dolgedraaide deugden

De schrijver Chesterton zei: ‘The modern world is full of the old Christian virtues gone mad.’ Oftewel: ‘de moderne wereld is vol van de oude Christelijke deugden die zijn dolgedraaid.’ Dolgedraaide deugden! Hij gelooft zelfs dat deze deugden in de wereld meer kwaad doen dan ondeugden. Ondeugden herkennen de meeste mensen en de meeste mensen stellen zich dan te weer. Maar dat ligt anders bij dolgedraaide deugden.

Ik wil het met u hebben over een denkbeeldig gezin in een echtscheiding. Ik heb niemand, maar tegelijk juist heel veel mensen voor ogen, want dit is uit leven gegrepen. We leven immers in een tijd waarin zeker 1/3 van de huwelijken in een scheiding eindigt. Kijk dus wat u kunt herkennen; en oordeel of er waarheid schuilt in wat ik zeg. Ik ga twee dolgedraaide deugden benoemen aan de hand van dit voorbeeld. En ik neem als tekst het grote gebod van Jezus: Mt. 22: ‘Meester, wat is het grootste gebod in de wet?’ Hij antwoordde: ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand. Dat is het grootste en eerste gebod. Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf.

Terug naar het denkbeeldig gezin in een echtscheiding: ze hebben beide een best leuke baan; huisje; drie kinderen tussen 6 en de 11. Maar zij (laten we eens een ‘zij’ nemen) zegt uitgekeken te zijn op de ander. Ze voelt al jaren niets meer.
Goed. We moeten ons eerst afvragen: drinkt hij, slaat hij, misbruikt of mishandelt hij de kinderen? Nee, dat allemaal niet: dit is een man die beantwoordt aan de beschrijving van ‘een verantwoordelijk persoon’. Er is niets aan hand: hij heeft zo zijn fouten en vervelende trekjes waar je je aan kunt ergeren, maar hij heeft ook leuke kanten. Hij wil zelfs alles doen om het huwelijk te redden, bijvoorbeeld in therapie gaan. Geen reden dus om te zeggen: ik moet deze relatie nu verbreken.
Nee, dat is het dus allemaal niet: zij is gewoon op hem uitgekeken, voelt geen liefde meer. Op deze wijze verbreken vrouwen (en natuurlijk net zo goed mannen!) een huwelijk met drie kinderen. Ze zien dat kinderhart breken en toch doen ze dat! Hoe kan iemand dat voor zijn of haar geweten rechtvaardigen?

Dat kan en dat zit hem in dat éne zinnetje: de moderne wereld is vol van de oude Christelijke deugden die zijn dolgedraaid. Ze kan het rechtvaardigen met twee deugden die zijn ontdekt door Christendom, maar die van het Christendom zijn losgemaakt: de deugd van authenticiteit en die van het luisteren naar je gevoel.
Deze twee deugden zijn er niet altijd geweest. Ik begin even in de oude Griekse wereld: denk aan filosofen als Plato en de Stoa – daar komt het woord ‘Stoïcijns’ vandaan. In de oude Griekse wereld was de mens ingeklemd tussen zijn verstand en zijn lagere driften. De gevoelens hoorden daar bij de lagere driften. Dat waren dus zaken waar een volwassen mens niet naar moest luisteren: Stoïcijns. Gevoelens waren nog niet ontdekt als een positieve bron, je regelde je leven naar de wetten van het verstand. En authenticiteit was nog helemaal niet ontdekt: het idee dat je echt jezelf moet zijn en dat je dus geen rol moet spelen die de maatschappij je opdringt. Dit zijn twee zaken die door het Christendom zijn ontdekt: dat gevoelens een positieve kant kunnen hebben en dat er dus ook naar geluisterd kan worden. En dat er meer is dan leven naar de wetten van het land en de religie, dat je geel rol hoeft te spelen. Omdat er authenticiteit is in religie, iets wat jouw diepste kern echt raakt! Dat je geen rol speelt, als je God aanbidt, maar werkelijk pas jezelf wordt als je oog in oog met Hem, met Jezus de Messias staat. Allemaal ontdekt omdat die twee deugden loten aan de boom van de liefde waren. De positieve kant van gevoelens, en authenticiteit: vruchten van liefde, vruchten van Mt. 22. Maar ze werden er van losgemaakt: ze gingen zich voordoen als het enig ware. Tegenwoordig handel je goed als je maar naar je gevoelens luistert en zo probeert je authenticiteit te bewaren. Maar ooit waren beide deugden verbonden aan de liefde waar ze uit voortkwamen, en richtten ze het hart op God en de naaste.

Terug naar onze moeder: waarom handelt ze zo? Omdat de moderne cultuur haar zegt dat de hoogste waarde haar authenticiteit is. Je mag toch niet bij een man blijven waar je niets meer voor voelt? Kun je een leugen leven? Ze scheidt dus omwille van de deugd! Zo kan ze (of hij!) rechtvaardigen dat ze haar man en haar kinderen …. breekt.
Maar wat is liefhebben? Een gevoel? En is dus die liefde er niet meer bij die vrouw? Maar volwassen liefde – ik spreek nu niet over verliefdheid: dat is ook iets positiefs, maar daar heb ik het nu niet over – volwassen liefde is niet in de eerste plaats een gevoel (al zal dat er natuurlijk wel vaak bijkomen): liefde is de standvastige wil om voor een ander het beste te willen. Dat hebben we geleerd bij Jezus aan het kruis. Dat is het voorbeeld van echte liefde: zijn standvastige wil (Getsemane!) om voor de ander het beste te willen.
Tja: als we het zo bekijken, wat kunnen we dan tegen die vrouw zeggen? Ze heeft geen gevoel meer, maar betekent dat dan dat het onoprecht is om door te gaan met het huwelijk? Liefde is niet dat jouw gevoel verwarmd moet worden, maar het is de standvastige wil om voor een ander het beste te willen. Liefde is een doe-woord, zeggen ze wel eens. Liefhebben is een werkwoord! En naar de kinderen toe: als je scheidt dan zal je vast veel gevoel houden voor je kinderen; en je zult ze dat ook elke keer tot tranen toe vertellen. Maar liefde is de standvastige wil om voor een ander het beste te willen. En als we die definitie hanteren, vraag ik me af of ze wel zo veel liefde voor ze had. Is het het beste voor kinderen, dat hun hart gebroken wordt? Deze vrouw is misleid door ‘dolgedraaide deugden’.
De deugden authenticiteit, vrijheid, luisteren naar je gevoel, eerlijkheid, het belang van individualiteit: in de moderne wereld zijn ze alle in opstand gekomen tegen de bron waaruit ze voortkwamen, de liefde van Christus. The old Christian virtues gone mad! Wat is ware liefde? Niet in eerste plaats gevoel; liefde is de standvastige wil om voor een ander het beste te willen. En wat is uiteindelijk het beste voor elk ander? Dat die God liefheeft met heel zijn hart, heel zijn ziel, en heel zijn verstand. Met die visie op liefde kan het in het huwelijk zo maar gebeuren dat je gevoel na verloop tijd – eerst was het koud geworden – weer mee gaat doen. Probeer het, zoek er naar, ga in gesprek, in gebed als je gelooft. Het is duizenden echtparen overkomen: dat ze door de woestijn heen moesten, een woestijn waarin ze zelf gelouterd werden. Ze hebben daar pas geleerd wat echte liefde is.

De last van een familie

Het staat natuurlijk weer terecht bol van de bezinning rond Luther in dit saillante  gedenkjaar van een half millennium na 1517! We hebben moeite als christenen met Luthers antisemitische uitspraken – of misschien beter: anti-judaïstische uitspraken. Men kan daar een goed geïnformeerd gesprek over hebben; daar zal bijvoorbeeld ter sprake komen dat tot aan 1933 de latere, venijnige geschriften van Luther niet werden herdrukt, alleen zijn vroege, goedaardige geschriften. Pas na 1933 hebben de Nazi’s de latere, anti-judaïstische geschriften van Luther geplunderd voor hun ongetemde haat en blinde moordzucht vanuit hun rassenwaan. Maar hoe kundig je historisch ook over Luther spreekt, nog kom je volgens mij tot de conclusie: dit kan niet en we hebben ons te schamen. Dat is de last van een familie, een geestelijke familie. Wij zijn één met hem en we schamen en bezinnen ons.

Elke keer valt me weer op dat als je geen echte familie hebt, je je ook niet hoeft te schamen. De seculiere wereld verkeerd in die positie: geen familie. Alles is absoluut los zand. De filosoof Heidegger was meeloper met de Nazi’s, lid van de partij, maar dat is dan zijn fout. Je schaamt je niet, want je bent zijn broeder niet, er is niets dat je echt met hem verbindt. Sartre moet zich schamen vanwege zijn naïviteit wat betreft Stalin; maar welke existentialistische nazaat schaamt zich voor hem? Het feit dat Marat, Danton en Robespierre hun duizenden hebben uitgemoord is vreselijk, maar deze mannen hebben geen moderne familieleden die zich voor hen zouden kunnen schamen. Ik heb in 1993, bij het ‘bicentennial’ van de grote terreur, niemand gehoord die zich verantwoordelijk voelde voor Marat, die zich voldoende één wist met hem. Seculier denken bevrijdt je van familie waarvoor je je moet verantwoorden. En filosofen uit het verleden, met hun duistere kanten, die veroordeel je gewoon: ‘Heidegger heeft niet gezien dat….’.

We hebben ten eerste een familieband van vreugde, het is een geschenk. We zijn echt één in Jezus. Zo zijn we één met Luther, met elkaar, met de kerk van alle eeuwen en plaatsen. Die vreugdeband in Christus moet ons in staat stellen om ons eerlijk te schamen. Ten eerste natuurlijk voor je eigen zonde. Maar ook voor die van een broeder van ons, een half millennium eerder.  Peccavimus.

 

Post-christelijke staat

Een post-christelijke staat is volkomen anders dan een pre-christelijke. Door de eeuwen van christendom, is de taak van de staat enorm verbreed. In de pre-christelijke maatschappij is die tamelijk smal. Ik ben benieuwd wat een kenner zou zeggen, maar zit ik er ver naast als ik zeg ‘het kwaad beteugelen’ (in het beste geval) en oorlog voeren (in het gewone geval). Voor het laatste is er dan in elk geval ook een belastingsysteem nodig. En wegen natuurlijk. Dus geen ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, van Cultuur, Onderwijs, Wetenschap, Sociale zaken. O ja, wel een ministerie van propaganda: de staat zorgt voor de godsdienst, haar priesters en goden. Dat wat betreft de pre-christelijke staat. Maar de post-christelijke is volkomen veranderd: daar vindt men dat de staat moet bijdragen aan het ‘common good’. Dat is op zich het aanslibsel van twee millennia christendom. En daar zit nu net de enorme pijn. Want omdat de staat post-christelijk is, is het geloof in Christus kennelijk niet meer het common good. De boodschap wordt afgegeven dat dat iets is wat we, desgewenst, mogen verwaarlozen. Onverschilligheid wordt de ‘default position’. Dat is een sterke vorm van voortdurend doorsijpelende indoctrinatie. Wat dat betreft is een pre-christelijke staat volkomen anders: daar verwacht men van de staat niet de zorg voor het common good; dus die staat indoctrineert ook niet wat dit betreft.

Fissures

Binnen de context van het denken over de botsing tussen Rusland en het Westen, schrijft de kenner van de Orthodoxe kerk, John McGuckin:

Fissures of the extremes of ‘having’ and ‘not-having’, as well as chasms of understanding between the twin ignorances of consumerist secularism and chauvinistic religiosity, threaten the peace of the world more deeply than ever before.

(John McGuckin, The Orthodox Church, p. 182)

Lezing ‘Geloof geeft te denken’

Ik heb een lezing in Kampen gehouden over de geschiedenis van de filosofie. Kern stelling: de geschiedenis van de filosofie kun je goed indelen met deze bril:

1) Denkers op zoek naar God (Griekse Antieke filosofie, Socrates, Plato, Xenophanes, Pythagoras, Neo-platonisme; dit zijn stuk voor stuk religieuze denkers).
2) Denkers vanuit God (type Augustinus: zij leven, bidden en denken vanuit God, zoals ze die in Jezus hebben leren kennen: geloof dat juist tot begrip leidt, credo ut intelligam; de periode van Augustinus via de Middeleeuwen tot in de Gereformeerde Scholastiek en dan weer verder in onze tijd bijvoorbeeld met Alvin Plantinga)
3) Denkers afgegrensd van God (prototype Kant; leeft sterk in de filosofie na de Verlichting. Bedenk trouwens dat Kant geen atheïst genoemd kan worden, zelfs geen agnost: hij had wel een godsbesef, dat was nodig voor de moraliteit in zijn ogen. Ik vermoed dat hij alleen geen godsomgang kende?)

Stroming 3 is beeldbepalend voor wat in onze cultuur ‘filosofie’ is, maar dat wordt dus als je dit hele beeld beziet enorm gerelativeerd. De filosofie is heel anders begonnen. Natuurlijk zou je die eerste twee millennia kunnen veronachtzamen, maar dan moet je een andere leesbril nemen om de geschiedenis van de filosofie in te delen: een leesbril van vooruitgang. Van ‘volwassen worden’. Periode 1 en 2 nemen wij niet serieus: babytijd van de filosofie. Maar de meeste filosofen zouden een dergelijke bril niet voor hun rekening willen nemen, denk ik.

Tegenwerping: en de scepsis dan? Ook in de Griekse periode? Dat past bij mijn gelovige, christelijke leesbril: het geloof zegt dat ook al ‘is zijn eeuwige kracht en goddelijkheid in principe voor het verstand waarneembaar’ (Rom. 1), ons verstand toch, door eigen schuld verduisterd is.

Hier de Power Point als beloofd: wat-is-filosofie

 

Tennissers of voetballers?

Bij de TV-uitzneding van Andries Knevel (beterschap trouwens voor je!! denk aan je!)

Beste mensen, ik wil jullie allemaal hartelijk bedanken voor de leuke reacties na de TV uitzending van Knevel. Ik vond het hartverwarmend. Toch was ik er zelf nogal dubbel in, toen Andries me vroeg. Want je vraagt je af of het wijs is om zo de schijnwerpers te zetten op zo’n bekeringsverhaal. Want het kan ook mensen jaloers maken of ze het gevoel geven dat wat zij hebben ervaren maar tweederangs is! Of dat zoiets nodig is om te geloven! Dat zou ik heel erg vinden. Daarom deze kleine aanvulling.