Collectieve morele arrogantie

In 2014 schreef ik deze blog. Er is reden om het eens te herhalen nu.

Ik lees het boek van Peter d’Hamecourt, Rusland in oorlog met zichzelf en de wereld. Aangrijpend boek, een scherpe blik op de complottheorieën, de persbreidel en machtswellust in het Rusland van Poetin. En de slaafsheid van die Russen: dat ze het geloven. Je wordt er niet vrolijk van. Het doet denken aan de tijd voor de uitbraak van de eerste WO: toen heerste er eenzelfde sfeer. Ook toen snelle, ondoorzichtige geopolitieke verschuivingen in de race om de (toen koloniale) buit; onzekerheid en angst bij onervaren overheden; een geschiedenis die vraagt om wraak en eerherstel; journalisten die samen met politici en wetenschappers grossieren in vijandbeelden; verstikkende bondgenootschappen die de diplomatie verlammen en leiden tot blokvorming en kettingreacties. En ten slotte haat bij de massa’s, haat die altijd moreel gevoed wordt: de ander is slecht. En toen was er de lont in het kruitvat, Sarajevo.

Alles is er nu ook, zo lees ik bij d’Hamecourt. Maar zijn boek verontrust mij dubbel. Zeker, hij legt het slechte bij de buren bloot. En wat je dan ziet is inderdaad, zwak uitgedrukt, verontrustend. Maar ik proef ook de morele arrogantie van het Westen. Dat verontrust mij ook: zijn wij boven morele kritiek verheven? Ondanks 25 jaar wonen in Rusland is er weinig inleving. De auteur kan zich niet zo in de ander verplaatsen: even proberen te kijken met hun morele bril. Hij kan alleen met zijn eigen liberale, Westerse bril kijken. Dat vind ik ook verontrustend. Ik noem dat collectieve morele arrogantie. Collectief, dus je ziet het niet, zo kijken we nu eenmaal allemaal. Dit soort collectieve arrogantie zit dus in de blinde hoek: het idee dat je vragen kunt stellen bij het eigen morele oordeel dient zich niet meer aan. Mensen worden dus ook boos als je er wat van zegt. Neem de huiver van de Russen bij de overwinning van Conchita Wurst op het songfestival. De zaal zinderde van liberaal triomfantalisme: we hebben het Poetin eens flink ingepeperd! Maar de vraag of morele huiver misschien terecht is, zat in de blinde hoek, ook bij d’Hamecourt. We zijn zo diep overtuigd van ons eigen liberale gelijk, dat twijfel zich niet eens meer aandient. Iedereen die dat wel doet, is kennelijk….. Tja, we hadden het over grossieren in vijandbeelden.

Het hebben van dit soort collectieve morele arrogantie is een belangrijke voedingsbodem van vijandbeelden: je kunt je niet meer voorstellen dat je eigen morele oordeel scheef gezakt zou kunnen zijn. Peter d’Hamecourt doet hier iets wat verdacht veel lijkt op wat de Russen doen: zij zitten ook muurvast in hun eigen Russische gelijk, zo lijkt het, het boek van d’Hamecourt lezend. Maar ik verwachtte juist van iemand als d’Hamecourt dat hij ons ook de ogen voor onze eigen scheefgroei zou openen. Hij krijgt immers dagelijks ‘kijk-les’ van Russen? Zien die dan werkelijk niets waar wij ons voordeel mee zouden kunnen doen? Op dit punt vind ik zijn boek te voorspelbaar: hij bevestigt alleen maar het Westerse vijandbeeld. Van een Rusland-kenner had ik meer verwacht. Ook een spiegel voor onszelf.

Het rijk gescheurd

1 Kon. 11: 31: ‘Toen zei Achaia tegen Jerobeam: ‘Neem tien van deze stukken, want dit zegt de HEER, de God van Israël: Hierbij scheur Ik het koningschap van Salomo los en geef Ik jou tien stammen.’ 

Het is een prachtig verhaal vol oerkracht. Salomo heeft gezondigd, is de afgoden van zijn vele vrouwen gaan dienen. (1 Kon. 11) Daarom zal God het rijk van hem afnemen. Alleen omwille van zijn vader David, zal God die rampspoed nog even uitstellen, maar onder de zoon van Salomo, Rechabeam, zal het gebeuren: burgeroorlog in Israël. Denk je even in: in het land, het volk, dat Gods troetelkind is! Hij hield ervan als van een nieuwe mantel waarin je je behaaglijk hult tijdens de snijdende winterkou! Dat land, het zal uiteengescheurd worden door die oorlog: 10 stammen gaan het Noorderrijk Israël vormen, en de stam Juda wordt het Zuiderrijk Juda (Levi wordt niet geteld). Aangrijpend hoe God het aankondigt, hij stuurt de profeet Achaia op Jerobeam af. Jerobeam is op dat moment nog gewoon een dienaar van Salomo. Achaia draagt een nieuwe mantel en midden in het open veld komt hij Jerobeam tegen. Achaia grijpt dan zijn mantel en scheurt hem in twaalf stukken. En dan zegt hij tegen Jerobeam: ‘Neem tien van deze stukken, want dit zegt de HEER, de God van Israël: Hierbij scheur Ik het koningschap van Salomo los en geef Ik jou tien stammen.’  

Geweldig, wat een verhaal, zie het voor je. Wat een gezag ook. Een duidelijker preek kun je niet geven. Als we iets in de kerk voorspelen of uitbeelden, hoeven we ons nooit te schamen, want de profeten gingen ons voor. Alleen zij met een onvoorstelbaar diep Goddelijk gezag: ‘zo spreekt de Heer’! Maar nu naar het heden: nu is Europa gescheurd. We zijn allemaal ten diepste geraakt en bezorgd om wat we in Oekraïne zien gebeuren. Op 27 februari hebben we in onze gemeente een zoom-bidstond gehouden samen met onze contacten in Oekraïne. We hebben namelijk contacten opgebouwd via ons jeugdwerk, heel kostbaar! We baden met elkaar. Eén van de deelnemers moest tijdens het gebedsuur terug naar zijn geïmproviseerde schuilkelder want het luchtalarm ging weer af….  Ik hoef u niet te vertellen dat we allemaal deze daden van Putin en zijn vazallen ‘ten scherpste’ (zo o.a. terecht onze premier) veroordelen. Maar ik vraag me ook af: lijken we ergens ook op Salomo? Ik spreek dan over Europa, over de ziel van Europa. Salomo was de HEER, zijn God, niet meer met hart en ziel toegedaan zoals zijn vader David dat was geweest. (1 Kon 11:4) Geldt dat ergens niet ook voor de ziel van Europa? Wij als collectief? Onlangs is Clemens van den Berg gepromoveerd is op ‘de ziel’ van Europa: wat vormde ooit de waarden van het huidige Europa? Dat was de oecumenische beweging in het begin van de vorige eeuw, zo verdedigde deze historicus. Dus een beweging die was verankerd in het Christendom. Dat was de ziel van de EU. Maar toen we in 1992 in Maastricht weer een kans hadden om dat in het handvest van de EU te zetten, werd dat Christendom geschrapt. Want inmiddels werden de afgoden aanbeden: Salomo, de zoon, de Maastricht-generatie, was God niet trouw zoals zijn vader David, de grondleggers van de EU. 

Wij bogen als Salomo voor de afgoden. Ons rijk, Europa, is gaan scheuren. Nog één generatie, precies de 30 jaar van 1992 naar 2022, heeft God het uitgesteld omwille van onze vaderen, de grondleggers. Hoe voltrekt zoiets zich dan? Misschien niet eens doordat God dat na 30 jaar met een nieuw initiatief vanuit zijn kant bewerkstelligt. Hoe dat ook zij, in elk geval zit het ook dieper in de schepping en de harten ingebakken: als wij Hem niet meer vereren gaan we de afgoden vereren. En de ene natie kiest andere dan de andere, en dan krijg je actie en reactie, verblinding en verharding. Rusland koos voor onbegrensd militarisme en nationalisme, wij kozen voor onbegrensde weelde, liberalisme en decadentie, dat alles omlijst met morele arrogantie. Ja, daar komt scheuring van. Eén generatie later. 

Ons huiswerk: bidden voor Oekraïne en voor onze regeringsleiders, schuld belijden voor ons aandeel, terugkeren naar de Heer onze God, en bidden dat Rusland dat ook mag doen. En bovenal: vasthouden aan Hem die niet laat varen het werk dat zijn hand eens begon. En die hoop, laat die maar zien! 

Over schaatsen, klimaat en supralapsarische christologie

In de PKN zijn er werkgemeenschappen: predikanten van een regio die regelmatig samenkomen om elkaar te ontmoeten, te bemoedigen en aan te scherpen. Ik geniet er altijd van en beschouw het als een kostbare, voor de gewone kerkgangers tamelijk onzichtbare kracht van mijn kerk. Deze week hadden we het over theologie en klimaat en we lazen uit het mooie boek van Trees van Montfoort ‘Groene Theologie’. Ik wist niet dat deze theologe, met veel anderen die nadenken over ‘groene theologie’, het thema klimaat verbond met wat ik dan maar noem ‘supralapsarische christologie’. Zij dook dit op uit de traditie van de Oosters Orthodoxen, ik zelf ken het vooral van de Franciscanen. Wat is dat? Supralapsarisch is letterlijk ‘voor de val’. Er wordt dit mee bedoeld: dat een wezenlijk motief voor de menswording van Christus voor de val ligt. Om dit te verduidelijken schilder ik eerst het beeld dat voor de meeste mensen heel vertrouwd is, namelijk dat het motief voor de menswording na de val ligt (infralapsarisch). God is dan mens geworden om ons te redden; hadden wij niet gezondigd, dan had Hij de menselijke natuur dus niet aangenomen, want dat was alleen maar nodig om ons te redden. Nu het supralapsarische alternatief: dan zeg je dat God ook een motief had om, los van de val, in Christus mens te worden. Dat motief gaat aan dat andere reddingsmotief vooraf; er is dus nog een beweegreden vóór die van het broodnodige redden. En dat is om de hele kosmos ook met zijn persoonlijke aanwezigheid te verbinden. Ik heb het wel eens zo uitgelegd: wat vind je van een bruidegom die de bruid huwt louter en alleen om haar van de goot te redden? Een bruidegom die die vrouw niet gehuwd had als ze niet in de penarie had gezeten? Is het niet veel mooier als de bruidegom de bruid huwt omdat Hij bij haar wil zijn en haar eeuwig liefheeft – en dat Hij haar dan vervolgens ook redt als ze in de goot dreigt te belanden? Wie er meer van wil weten kan terecht bij de Franciscanen en de Oosters Orthodoxen. In mijn boekje ‘Christelijk geloof voor eeuwige beginners’ heb ik in een klein paragraafje ook geprobeerd heel summier iets te schrijven over de schepping vanuit deze Franciscaanse, supralapsarische visie op de menswording. Dat paragraafje 3.7 geef ik hier weer. Speciaal voor onze topschaatsers en schaatsters….

3.7       Compatibiliteit tussen schepping en Christus

We hoorden steeds dat de schepping de heerlijkheid van haar Maker weerspiegelt. Maar in de Bijbel vinden we iets wat nog verder gaat. Want God had bij al zijn scheppingswerk Jezus Christus al op het oog, het moment dat Hij zélf mens zou worden. Over die ‘menswording’ straks meer (H6), maar we hebben het nu al even nodig: Gods eigen menswording was in Gods creatieve verbeelding het lichtend middelpunt. Elk facet van zijn beoogde schepping moest passen bij dat ordenend centrum. Als Hij dan uiteindelijk zelf in die schepping komt, komt Hij dus niet in een Hem vreemde wereld. Nee, die wereld is juist vanaf de ‘goddelijke ontwerptafel’, zijn creatieve verbeelding, afgestemd geweest op zijn eigen deelname erin, al kwam die deelname natuurlijk in de tijd pas veel later. In computertaal: schepping en Christus zijn volledig compatibel, dat zijn geen programma’s die niet met elkaar kunnen communiceren. Zo wordt er over Christus gezegd: ‘alles is in Hem en door Hem en voor Hem geschapen.’ (Kol. 2) En Johannes zegt: ‘Hij kwam naar wat van Hem was’ (Joh. 1). Dus deze kosmos, het is Hem zo vertrouwd als de schaatsen van die profs: die worden helemaal naar hun voet gemaakt. In de bouwtekening van de hele schepping is stap voor stap rekening gehouden met de komst van deze Koning, toen, in het ‘midden van de tijd’. 

Wanneer wordt Openbaring een openbaring?

Overwegingen bij een pakkende preek

Een reactie op de preek die ‘viraal’ ging, die van mijn gewaardeerde collega Ds. Paul Visser van 10 oktober. Ik heb gemeenteleden die het prachtig vonden: ‘andere preken zijn maar slap’! Anderen die bezorgd waren: ‘is dit geen bangmakerij’? 

Ik weet wat het is, preken. Ik zeg het dus met drie vingers die naar mijzelf wijzen: Visser heeft, in de spanning van deze tijd – het was te voelen aan hem –, naar mijn mening de nuchtere exegese te weinig laten doorklinken. De situatie waarin Openbaring geschreven is, kwam te weinig aan bod. Hoofdregel van bijbeluitleg (ik hoef dit mijn geachte collega niet te vertellen): probeer eerst te luisteren met de oren van toen. Wie dat niet doet, stapt in valkuilen. Openbaring is geheime verzetsliteratuur voor vervolgde christenen in de eerste eeuw. Het beest was heel concreet: de terreur van Rome. Je moet de situatie dus proberen te begrijpen door te denken aan verzetsliteratuur uit de oorlog: wie ermee gepakt werd, hing. Daarom bijvoorbeeld de codering van de enige naam naar wie verwezen wordt in Openbaring 13, Nero. Die naam wordt weergegeven met de letterwaarde van ‘Keizer Nero’, namelijk 666.^[1] Wanneer je deze omweg kiest krijg je meer aanwijzingen voor het gebruik van de tekst nu: je moet net als Johannes concrete vervolging benoemen, niet gaan werken met vage beschuldigingen die je niet hard kunt maken. Doe je dat namelijk wel, dan keert de tekst zich misschien wel tegen je, want dan ben jij het die tweedracht zaait, iets waar de draak een meester in is. Valse beschuldigingen is de corebusiness van het beest. Zo begon het in de tuin: God werd daar beschuldigd van jaloersheid (Gen. 3). Een valse verdachtmaking staat aan het begin van de val van Adam.

Dus het kwaad concreet benoemen. Als je het regime van Noord-Korea het beest noemt, zit je in de lijn van Johannes: we weten van de terreur daar, de strafkampen zijn voldoende gedocumenteerd. Of voor ons: denk aan de toeslagen affaire. Dáár kreeg onze overheid voor de getroffen ouders iets van het beest: gezinnen uiteengerukt. Maar dat verwijst direct ook terug naar onszelf: waren wij beter geweest, als we bij de belastingdienst gewerkt hadden? Of als rechter? Ik ben bang dat ik althans geen Omtzigt ben, geen klokkenluider. Een andere manifestatie van het beest vind ik de huidige individualistische ideologie die mensen influistert dat ze elk facet van hun identiteit vanuit hun eigen keus moeten opbouwen. Dat maakt mensen kapot. Je bent dan niet van Jezus Christus, maar je bent datgene wat je zelf neerzet en dan, vervolgens, hoeveel ‘likes’ dat krijgt op sociale media. Verwoestend voor levens. Er zit iets beestachtigs in. Op dit beestachtige kon Big Farma inhaken: de farmaceutische industrie heeft met doordachte reclame strategieën psychofarmaca agressief in de markt gezet, antidepressiva voor jonge mensen die ‘de plicht hadden hun lot in eigen hand te nemen’^[2]. Zo wijzen we op concreet beestachtig gedrag van de Big Farma, veelvuldig gedocumenteerd, zonder verdachtmakingen die niet onderbouwd kunnen worden. 

Kortom, en gezegd in het besef van mijn eigen veelvuldig falen, ik geloof dat mijn gewaardeerde collega, in deze preek althans, de contouren van het beest concreter had kunnen aanwijzen. Het gebeurde wel, bijvoorbeeld even rond de Great Reset, maar het was naar mijn mening toch te vaak een schot hagel in plaats van een kogel. Maar ik stem met hem in dat wij het beest profetisch moeten aanwijzen, en deze preek zette dat wel weer op de kaart! Daarin moet de Geest ons leiden. Bevend moeten we dan concreet worden, want we balanceren op de smalle berggraat van de liefde Gods in Jezus – iets wat zo duidelijk voelbaar bleef als kern van de preek! We kunnen aan twee kanten van die berggraat afvallen. Aan de éne kant slappe preken die alleen maar in slaap sussen en over de bol aaien. Maar aan de andere kant van de berggraat gaat het ook stijl naar beneden: we kunnen vervallen tot valse verdachtmakingen en het zaaien van tweedracht. Blijven we op die graat, dankzij de Geest en gebed, ook van de gemeente voor ons predikers, dan wordt Openbaring een openbaring.

            Dan had ik nog twee kortere vragen bij deze preek. Ik heb hem slechts één keer beluisterd, dus ik hoop dat ik mijn collega recht doe. Maar ik begreep dat het vooral ging om wat ná corona kwam, het WEF en de ‘Great Reset’. Dan begrijp ik toch niet direct waarom er toch geknaagd wordt aan het vaccinatiebeleid van onze regering. Het ging toch om wat ná covid kwam? Was hier niet een onvruchtbaar door elkaar lopen van zaken? Verder vond ik dit een belangrijk moment: vanuit zijn betoog dat het belang van vaccineren toch in twijfel trok, stelde hij de terechte tegenvraag of je vaccineren niet doet voor anderen. Ik ging op het puntje van mijn stoel zitten, want die vraag zou ik hem inderdaad ook stellen. Maar het antwoord was onbevredigend. Er kwam geen duidelijk antwoord waarom dit altruïstisch argument voor vaccineren niet telde. Dat argument om wél te vaccineren staat dus voor mij nog recht overeind: er zit zorg in voor elkaar. Maar ja, iedereen is het hemd nader dan de rok: ik heb me natuurlijk ook in de eerste plaats voor mijzelf en mijn directe familie laten vaccineren. Morele perfectie, dat is ons beloofd, maar het komt pas straks. Laten we elkaar in deze gebrekkige morele staat steeds weer liefdevol én nuchter proberen te zoeken. Gedreven door één Heer, één Geest, één doop, één hoop. 

Ds. Guus Labooy

---

^[1] Voor wie, nota bene in een preek ook erg op kinderen gericht, iets meer van de exegese wil meepikken, luister naar de preek van mijn collega Van Veluw: eveneens 10 okt. Ochtenddienst, Hoeksteen IJsselmuiden uitzending gemist. 

^[2] T. Dehue, De depressie-epidemie: over de plicht het lot in eigen hand te nemen (Amsterdam: Augustus, 2010).

Democracy of the dead

Ik liep aan tegen deze diepzinnige definitie van Chesterton over wat traditie precies is.“Tradition means giving votes to the most obscure of all classes, our ancestors. It is the democracy of the dead. Tradition refuses to submit to the small and arrogant oligarchy of those who merely happen to be walking about.”

Shell naar de Andromeda nevel

Wij, mijn vrouw en ik, wij gaan opnieuw mee met Milieudefensie tegen Shell. De vorige keer hebben we gewonnen maar Shell gaat in hoger beroep. Op een moment dat je in het Westen van de VS wordt geroosterd en in Duitsland verdrinkt. En Madagaskar: honger door jaren achtereen droogte. Honger voor mensen die zelf niets hebben bijgedragen aan de klimaatcrisis. Wij procederen dus opnieuw met Milieudefensie tegen Shell. Want er is voorlopig geen Planet B al wil Jeff Besos, zo heb ik begrepen, een planet B ontwikkelen om onze zware vervuilende industrie naar toe te brengen. Daar ben ik niet op voorhand tegen: Shell naar de Andromeda nevel. Maar ik denk dat we de tijd niet hebben. Voordat Besos die techniek heeft ontworpen, zijn we hier allemaal verdronken of geroosterd. Eerder komt de Heer terug om alles te herstellen…  Maranatha!

Unbelievable

Misschien kent iedereen hem al en is dit mosterd na de maaltijd, maar ik wil graag de podcast ‘Unbelievable’ aanbevelen. Te vinden op premierchristianradio.com/unbelievable

Deze zomer hebben ze een wetenschapszomer: met prachtige gesprekken, steeds vanuit gelovig én ongelovig perspectief. Gesprekken met topwetenschappers, filosofen, en theologen. Steeds om elkaar beter te leren verstaan: een ‘kom uit je bubbel’ podcast dus! Nu bijvoorbeeld een gesprek met Stephen Meyer over zijn nieuwe boek: ‘The return of the God hypothesis’. Of een gesprek over evolutionaire biologie, kortom te veel om op te noemen. Warm aanbevolen. En als je liever Nederlands luistert: neem dan ‘de ongelofelijke podcast’. Beetje op de zelfde leest geschoeid, ook echt prachtig!

Zelfs VVD en D66 nog steeds vol crypto-calvinisten

Paastijd 2021

De politiek stemde mij tot ootmoed. Niemand weet of Rutte gelogen heeft – geen sterveling dan. Ik vind het alleen moeilijk om hem opnieuw vertrouwen te schenken. En wie niets van Rutte in zichzelf herkent moet maar eens de eerste steen werpen.

Maar er is ook iets geweldigs aan de hand! Bewindslieden van VVD en D66, nu niet de partijen die oppervlakkig gezien veel op hebben met Calvijn, hebben zulke hoge calvinistische normen dat ze er desnoods voor willen liegen en draaien. Waarom niet vanaf het eerste moment ronduit erkend dat er inderdaad altijd over zaken wordt gesproken waar je strikt genomen niet over zou mogen praten? Dan had niemand de waarheid hoeven te verdraaien. Waar komen die hoge ethische normen in de politiek vandaan? Beide partijen vinden toch dat het licht in Europa werd ontstoken door de Renaissance en de doorstart daarvan, de Verlichting? Waarom zit Machiavelli dan niet in hun bloed, de prins van de Renaissance? Wat hebben zij met die strenge Calvijn? Zou Machiavelli moeite gehad hebben met achterkamer-akkoordjes en torentjes-gekonkel? De vraag stellen is hem beantwoorden: het gaat om de macht, stupid, niet om de moraal! Machiavelli had er geen doekjes om gewonden: ‘natuurlijk zetten we in de politiek ieder die ons dwarsboomt stiekem op een zijspoor, wie denk je dat je voor je hebt, een gereformeerde dominee?’ Een klein scheutje Machiavelli en onze bewindslieden waren dus niet gaan liegen en draaien. Niet omdat ze daar dan voor terugdeinzen, maar omdat ze de noodzaak niet eens gevoeld hadden om de schijn op te houden.

Misschien wordt het tijd om onze wortels te gaan erkennen en eren? Of kies je de andere afslag: Machiavelli? Ik hoor zijn voorste troepen al naderen, dus je kunt je aansluiten. Kunnen ze de restanten christendom, los van hun basis, overmeesteren? 

Juist in deze Paastijd bidt de kerk voor al onze bewindslieden.

Philosophy of mind en de kerk

De mens is beeld Gods. En wat is er dan een opmerkelijke parallellie: er zijn drie soorten visies binnen het mind-body denken, binnen de ‘philosophy of mind’: ten eerste de materialisten, dus monisten. Zeg maar de ‘wij zijn ons brein’ aanhangers. Dan Cartesiaanse dualisten; en dan compositie-denken uit de Middeleeuwen, een specifieke vorm van het op Aristoteles teruggaande vorm-materie denken. De mens is dan een compositie van ziel en lichaam. De ziel is hier de ‘vorm’ van het lichaam, ‘forma substantialis’. Een forma die aan de materie vorm geeft en finaliteit. Finaliteit in bewegen, leven, sensitiviteit. Een vorm die het hele lichaam doordesemt. Drie groepen posities dus:

• materialisten
• dualisten
• compositie-denken

Nu komt het: al die denkers zoeken naar een metafoor voor hun filosofische positie. Hoe leg ik het uit aan leken? Aan mezelf? Welk beeld bepaalt mijn onderzoeksprogramma? Dat is voor de materialisten de computer, ze vergelijken de mens met een computer. Gedachten zijn uiteindelijk stroompjes in de hersenen. Voor de dualisten zijn het de beest-automaten uit de tijd van Descartes: mechanische beesten. Of het mechaniek van een molen. Daarmee vergeleek Descartes het: ons lichaam was een machine en de geest of ziel zetelde in de pijnappelklier en bestuurde het geheel. Vanuit die cockpit zeg maar.

Wat is het beeld voor het compositie-denken? Dan moet je denken aan de relatie tussen Christus het hoofd en zijn gemeente het lichaam. Dat is een zelfde compositie, een zelfde twee-eenheid. Zoals God ons in Christus als zijn lichaam bezielt, zo bezielt onze geest ons lichaam. Onze geest bezielt ons lichaam, geeft het leven en sensitiviteit en richting. Zo bezielt Christus zijn lichaam: geeft het leven en sensitiviteit en richting. Zoals wij van ons lichaam houden, houdt Christus van zijn lichaam. Er is een diepe doordringing: de ziel is overal met het lichaam, doordesemt heel het lichaam. Zo is het ook met Christus, wij leven in Hem. Anders dus dan de Cartesiaanse dualistische relatie: daar doordesemt de geest het lichaam niet. Daar is het kil. Niets van wat Luther zo mooi zei: de Geest is in ons zoals vuur metaal doorgloeit. En het is ook anders dan bij het materialisme, daar zijn lichaam en geest van dezelfde substantie, monisme noemen we dat. Dat zou betekenen dat wij God worden, het zelfde wezen zijn als Hij. Maar we blijven altijd twee, Hij God, wij mens. En die samen in een hechte twee-eenheid. Prijs de Heer. En wat een mooi onderwijs geeft Hij ons in het landschap van de moderne philosophy of mind! Zo wijst Hij ons de weg in ons denken over de kerk en Hij wijst de dwaalwegen heel duidelijk aan.

• materialisten – computer
• dualisten – een ziel in de pijnappelklier die een mechanisme bestuurt
• compositie-denken – beeld van de relatie tussen Christus het hoofd en de gemeente

Niet-christenen kunnen toch ook goede mensen zijn?

Deze vraag hoor je vaak. Vaak stellen christenen dit als een retorische vraag en het antwoord is absoluut ‘ja’. We zouden immers niet aanmatigend en hoogmoedig willen zijn. En eerste generatie niet-christenen denken natuurlijk ook dat het kan. Of tweede generatie niet-christenen zich dit soort vragen nog stellen weet ik eigenlijk niet. Ik houd me in wat volgt nu even bezig met het antwoord van christenen.

Als christenen die retorische vraag stellen, zeg ik altijd: hoezo ook? Want het klinkt nogal aanmatigend: dat zij die buiten zijn ook goede mensen kunnen zijn! Zijn christenen het zelf dan zo vanzelfsprekend? Of verwarren we hier ‘goed’ met ‘fatsoenlijk’? Ja, als we eigenlijk ‘fatsoenlijk’ bedoelen, wie zou er dan  durven te beweren dat niet-christenen dat niet zouden kunnen zijn? Maar als het om meer gaat dan fatsoen, als het gaat om werkelijk goed zijn, waarom herinneren we dan niet wat Jezus zei: ‘niemand is goed, dan God alleen?’ En  Micha die zegt: ‘De deugdzaamste van hen is als een doornstruik, de oprechtste is erger dan een stekelhaag.’ (Micha 7) Als je het werkelijk hebt over echt goed zijn, niet over alleen maar fatsoen – belangrijk genoeg  trouwens –, dan zeg je niet zo makkelijk ‘ook’. Want zijn wij zelf dan zo goed?

Wat trilt er dan mee in dat goed, dat Bijbelse tof? De diepste vorm van secularisering is dat de ethiek tegenwoordig als vanzelfsprekend horizontaal wordt beleefd. Door christenen en door niet-christenen. Je bent goed als je je plichten tegenover de medemens en jezelf op een verantwoordelijke, eerlijke manier vervult. Maar dat is niet het beeld wat op ons afkomt vanuit het geloof. Daar heeft je Maker de eerste rechten. Goed-zijn ontvouwt zich ten eerste in de relatie met je Schepper. In het hem alle eer geven, hem liefhebben met heel je hart, heel je ziel en al je kracht. Niet omdat Hij dat nodig heeft: in dat opzicht kan zijn eer niet geschonden worden. Hij lijkt niet op een narcistische dictator of president. Maar omdat wij alleen in die liefdevolle, aanbiddende relatie tot onze ware bestemming komen. Dan worden we ook zelf een bedding van vreugde, vrede en licht.

Dus laat dat woordje ‘ook’ maar weg. Ik geloof dat niet-christenen fatsoenlijke, vriendelijke, verantwoordelijke mensen kunnen zijn, net zoals ik dat zelf al struikelend probeer. Ik geloof niet dat niet-christenen goede mensen kunnen zijn. Ze erkennen namelijk dat recht van hun Schepper niet, noch de liefde van hun Verlosser. Maar ik geloof ook niet dat ik zomaar een goed mens ben. Ondanks dat ik alles van hem heb gekregen – hem heb mogen leren kennen! –  leef ik niet in zuivere gerichtheid op hem, blokkeer ik die bedding die bestemd was voor zijn licht en vrede. Ik ben alleen goed vanuit de goedheid van Jezus die in mij leeft. Want ‘niemand is goed, dan God alleen.’

Ik heb begrepen dat er een bestseller is geschreven met de titel ‘De meeste mensen deugen’. Ik heb geen tijd het te lezen, of beter, ik maak er geen tijd voor vrij. Want het is een boek van een eerste generatie niet-christen en zoals ik zei, zij beantwoorden de vraag of ze zonder God toch goed kunnen zijn altijd met ‘ja’. Anders hadden ze God wel vastgehouden. Ik gok dat het dus ook in dit boek zal draaien om ‘horizontaal deugen’. Dat we echter goed-zijn, dat ‘deugen’, ten eerste moeten ontvouwen tegenover onze Schepper zal vermoed ik buiten beeld zijn. In dat geval is het boek meer van het zelfde. Maar waarschuw me als ik mis zit, ik hoop het van harte!